مقدمه
انحرافات زانو از شایع‌ترین مشکلات اسکلتی–عضلانی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان هستند. دو مدل از این ناهنجاری‌ها بیش از بقیه دیده می‌شوند:
- زانوی پرانتزی (Genu Varum)
- زانوی ضربدری (Genu Valgum)
اگرچه هر دو به ظاهر پا و الگوی راه رفتن آسیب می‌زنند، اما ماهیت آن‌ها متفاوت است و تأثیر کاملاً متفاوتی بر مفاصل زانو، لگن و ستون فقرات دارند. به همین دلیل، تشخیص درست این دو اختلال اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان زانوی پرانتزی با زانوی ضربدری کاملاً متفاوت است.
در این مقاله، به‌صورت علمی و کاملاً قابل‌درک، همه‌ی تفاوت‌های این دو ناهنجاری، علائم، علت‌ها، عوارض و روش‌های درمان تخصصی آن‌ها — به‌ویژه با زانوبند طبی اختصاصی — را بررسی می‌کنیم.
زانوی پرانتزی چیست؟
در زانوی پرانتزی، هنگامی که فرد ایستاده است:
- بین زانوها فاصله وجود دارد
- قوزک‌های داخلی پا به یکدیگر نزدیک می‌شوند یا تماس دارند
- پاها ظاهری شبیه حرف O پیدا می‌کنند
این حالت در پزشکی Genu Varum نام دارد.
در این وضعیت، وزن بدن روی بخش داخلی مفصل زانو متمرکز می‌شود.
زانوی ضربدری چیست؟
در زانوی ضربدری، وضعیت برعکس است:
- زانوها به یکدیگر نزدیک یا حتی روی هم قرار می‌گیرند
- قوزک‌های داخلی از یکدیگر فاصله می‌گیرند
- ظاهری شبیه حرف X ایجاد می‌شود
این وضعیت در پزشکی Genu Valgum نام دارد.
در این حالت، فشار وزن بدن روی بخش خارجی زانو قرار می‌گیرد.
تفاوت‌های اصلی زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری
۱. تفاوت در شکل ظاهری
زانوی پرانتزی
- زانوها از هم دور
- قوزک‌ها نزدیک
- حالت O شکل
زانوی ضربدری
- زانوها نزدیک
- قوزک‌ها دور
- حالت X شکل
این تفاوت ظاهری مهم‌ترین نشانه برای والدین و متخصصین است.
2. تفاوت در محور مکانیکی پا
زانوی پرانتزی
محور اندام به سمت داخل منحرف می‌شود.
نیروهای وزن بدن بیشتر روی بخش داخلی زانو وارد می‌شود.
زانوی ضربدری
محور پا به سمت خارج انحراف دارد.
فشار بیشتری به بخش خارجی مفصل وارد می‌شود.
3. تفاوت در الگوی راه رفتن
زانوی پرانتزی
- فرد هنگام راه رفتن پاها را نیم‌دایره‌ای جلو می‌گذارد
- پاشنه پا بیشتر به بیرون گرایش دارد
- احتمال چرخش داخل ساق زیاد است
زانوی ضربدری
- زانوها به سمت یکدیگر کشیده می‌شوند
- راه رفتن شکل قیچی‌مانند پیدا می‌کند
- احتمال سایش زانوها به هم وجود دارد
4. تفاوت در علت‌های ایجاد
علت‌های زانوی پرانتزی
- عوامل ژنتیکی
- کمبود ویتامین D
- بیماری بلانت
- چاقی
- شروع راه رفتن زودهنگام
- ضربه و آسیب صفحه رشد
- عادات نشستن و ایستادن
علت‌های زانوی ضربدری
- مشکلات مادرزادی
- چاقی
- ضعف عضلات لگن
- نرمی استخوان
- صافی کف پا
- رشد نامتقارن استخوان ران یا ساق
- سابقه شکستگی‌هایی که بدجوش خورده‌اند
5. تفاوت در عوارض
عوارض زانوی پرانتزی
- فشار زیاد روی داخل مفصل
- افزایش احتمال آرتروز زودرس داخلی
- درد سمت داخلی زانو
- تغییر محور لگن
- خطر بالای آسیب منیسک داخلی
عوارض زانوی ضربدری
- فشار زیاد روی خارج مفصل
- آرتروز خارجی زانو
- پیچش غیرطبیعی در مچ پا
- خستگی زودرس در راه رفتن
- ساییدگی نامتقارن کفش
کدام یک خطرناک‌تر است؟
هر دو اختلال می‌توانند در صورت عدم درمان، باعث آسیب جدی شوند.
اما:
زانوی پرانتزی در بزرگسالان بیشتر باعث آرتروز داخلی زانو می‌شود.
زانوی ضربدری در کودکان اغلب مشکلات تعادل و الگوی راه رفتن ایجاد می‌کند و در بزرگسالان باعث سختی حرکت و فشار زیاد به رباط‌ها می‌شود.
به‌طور کلی، هر دو ناهنجاری از نظر بیومکانیکی مضر هستند و نیاز به ارزیابی و درمان دارند.
آیا کودک می‌تواند هم‌زمان زانوی پرانتزی و ضربدری داشته باشد؟
خیر.
اما ممکن است در سنین پایین (زیر ۲ سال) کودک ابتدا پاهای پرانتزی داشته باشد و سپس به مرور با رشد، پاها حالت ضربدری پیدا کنند.
این روند طبیعی رشد است.
اما اگر این وضعیت بعد از ۷ سالگی ادامه یابد، غیرطبیعی محسوب شده و نیاز به درمان دارد.
روش‌های تشخیص تفاوت زانوی پرانتزی و ضربدری
در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز، تشخیص با موارد زیر انجام می‌شود:
- معاینه‌ی بیومکانیک اندام تحتانی
- بررسی محور مکانیکی پا
- اندازه‌گیری زاویه‌ی ران و ساق
- ارزیابی نحوه‌ی تحمل وزن
- بررسی الگوی راه رفتن
- اسکن سه‌بعدی کف پا و اندام
- بررسی سابقه‌ی بیماری‌های زمینه‌ای
این ارزیابی تخصصی کمک می‌کند بهترین روش درمان انتخاب شود.
درمان زانوی پرانتزی و ضربدری چه تفاوتی دارد؟
درمان این دو اختلال مشابه نیست و نباید یکی را به جای دیگری درمان کرد.
درمان زانوی پرانتزی
- زانوبند طبی اصلاحی اختصاصی
- کفی طبی برای اصلاح محور پا
- تمرینات مخصوص تقویت عضلات همسترینگ و ابداکتور
- کنترل وزن
- اصلاح عادات نشستن و راه رفتن
درمان زانوی ضربدری
- زانوبند مخصوص زانوی ضربدری (Valgum Correction Brace)
- کفی طبی برای اصلاح چرخش و ایجاد تراز
- تمرینات تقویت عضلات گلوتئال و دورکننده‌ها
- اصلاح صافی کف پا
- کنترل وزن
- در موارد شدید: جراحی استئوتومی
نقش زانوبند طبی اختصاصی در درمان هر دو اختلال
استفاده از زانوبند طبی اختصاصی که با اسکن سه‌بعدی طراحی و سپس با پرینت سه‌بعدی یا ساخت قالب تخصصی ساخته می‌شود، مهم‌ترین ابزار درمان غیرجراحی است.
ویژگی‌های زانوبندهای اختصاصی کلینیک فرامرز
- ساخت محکم اما سبک
- طراحی حساب‌شده برای اعمال نیروهای اصلاحی
- فیت دقیق بر اساس فرم پا
- جلوگیری از پیشرفت انحراف
- کمک به اصلاح تدریجی محور زانو
- کاهش درد و بهبود عملکرد
- مناسب برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کرد؟
اگر هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، بهترین زمان مراجعه است:
- فاصله‌ی زیاد بین زانوها یا قوزک‌ها
- الگوی راه رفتن غیرطبیعی
- درد داخل یا خارج زانو
- عدم اصلاح بعد از سن رشد طبیعی (۳ تا ۷ سالگی)
- سابقه‌ی نرمی استخوان یا صافی کف پا
- خستگی زودهنگام پا یا عدم تعادل
جمع‌بندی
زانوی پرانتزی و زانوی ضربدری دو ناهنجاری مهم اسکلتی هستند که تفاوت‌های اساسی در شکل ظاهری، علت‌ها، عوارض و روش‌های درمان دارند.
تشخیص درست و سریع این دو اختلال اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان اشتباه یا تأخیر در درمان می‌تواند باعث آسیب جدی به مفصل زانو و بروز آرتروز زودرس شود.
در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز، با استفاده از ارزیابی تخصصی، اسکن سه‌بعدی و طراحی اختصاصی زانوبند طبی، درمان این انحرافات با دقت بالا و کاملاً علمی انجام می‌شود.
