مقدمه
زانوی پرانتزی یا ژنو واروم (Genu Varum) یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های اسکلتی–عضلانی در کودکان و بزرگسالان است که در آن زانوها هنگام ایستادن از یکدیگر فاصله می‌گیرند و پاها حالتی شبیه حرف O پیدا می‌کنند.
اگرچه این وضعیت در نوزادان و کودکان ۲ تا ۳ ساله تا حدی طبیعی است، اما ادامه‌دار شدن آن و یا شدت بالای انحراف، می‌تواند مشکلاتی جدی در آینده ایجاد کند؛ از ساییدگی مفصل زانو گرفته تا دردهای مزمن، محدودیت حرکتی و مشکلات ظاهری.
در این مقاله، به‌صورت علمی و کامل بررسی می‌کنیم که زانوی پرانتزی دقیقاً چیست، چه علتی دارد، از چه سنی طبیعی نیست و چرا درمان آن — به‌ویژه با زانوبند طبی اصلاحی اختصاصی — اهمیت حیاتی دارد.
زانوی پرانتزی چیست؟
زانوی پرانتزی زمانی ایجاد می‌شود که محور مکانیکی اندام تحتانی دچار اختلال شود و زانوها به‌جای قرارگیری در امتداد ران و ساق، به سمت بیرون انحراف پیدا کنند.
به‌طور طبیعی، هنگام ایستادن:
- قوزک‌ها باید به هم نزدیک باشند
- زانوها باید تقریباً یک خط صاف تشکیل دهند
اما در زانوی پرانتزی:
- فاصله‌ی بین زانوها زیاد می‌شود
- پاها شبیه قوس به بیرون می‌روند
- وزن بدن روی نواحی داخلی زانو متمرکز می‌شود
این حالت، هم ظاهر پا را تغییر می‌دهد و هم عملکرد و سلامت مفصل زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
انواع زانوی پرانتزی
زانوی پرانتزی را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد:
۱. زانوی پرانتزی ساختاری (Structural)
در این حالت، انحراف ناشی از شکل استخوان‌هاست.
این نوع بدون درمان تخصصی معمولاً اصلاح نمی‌شود.
۲. زانوی پرانتزی وضعیتی (Postural)
این حالت به دلیل عادات حرکتی یا ضعف عضلات ایجاد می‌شود و معمولاً با تمرینات اصلاحی و زانوبند مناسب قابل درمان است.
۳. زانوی پرانتزی ناشی از بیماری
در برخی موارد، عوامل زیر سبب ایجاد ژنوواروم می‌شوند:
- نرمی استخوان (راشیتیسم)
- آسیب‌های صفحه رشد
- بیماری Blount’s
- ضربه یا شکستگی در کودکی
این موارد شدیدترند و نیاز به بررسی دقیق‌تری دارند.
زانوی پرانتزی در کودکان؛ چه سنی طبیعی است؟
در کودکان زیر ۲ سال، زانوی پرانتزی تا حدودی کاملاً طبیعی است.
زیرا:
- پا در دوران جنینی خمیده بوده
- استخوان‌ها هنوز در حال رشد و شکل‌گیری‌اند
- عضلات اندام تحتانی ضعیف‌تر هستند
سنین مختلف و وضعیت طبیعی یا غیرطبیعی
| سن | وضعیت زانو | طبیعی / غیرطبیعی |
|---|---|---|
| ۰ تا ۲ سال | کمی پرانتزی | طبیعی |
| ۲ تا ۳ سال | زانو در حالت نرمال یا کمی ضربدری | طبیعی |
| از ۳ سال به بالا | ادامه‌ی پرانتزی بودن | غیرطبیعی |
| بعد از ۷ سال | هر مقدار پرانتزی | نیاز به درمان قطعی |
بنابراین، اگر کودک بالای ۳ سال هنوز زانوی پرانتزی دارد، باید توسط متخصص ارتوپدی فنی ارزیابی شود.
علت‌های اصلی زانوی پرانتزی چیست؟
۱. عوامل ژنتیکی
در بسیاری از کودکان، ژنتیک نقش مهمی دارد. اگر والدین پاهای پرانتزی داشته باشند، احتمال بروز این وضعیت در فرزند بیشتر است.
۲. نرمی استخوان (Rickets)
کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفر باعث ضعف استخوان‌ها می‌شود و می‌تواند زانو را به سمت بیرون منحرف کند.
۳. بیماری بلانت (Blount’s disease)
یک اختلال رشد در صفحه‌ی رشد استخوان ساق پا که معمولاً با شدت بالا و انحراف پیشرونده همراه است.
۴. چاقی کودکان
وزن زیاد فشار بیشتری بر زانو وارد می‌کند و باعث تشدید پرانتزی شدن پاها می‌شود.
۵. راه رفتن زودهنگام
اگر کودک قبل از تقویت کافی عضلات پا شروع به راه رفتن کند، احتمال ایجاد انحراف در زانو افزایش می‌یابد.
۶. ضربه‌ها و شکستگی‌های صفحه رشد
آسیب‌های دوران کودکی می‌توانند باعث بدشکلی دائمی شوند.
۷. عادات حرکتی اشتباه
مثل:
- نشستن طولانی‌مدت به حالت W
- راه رفتن روی لبه‌ی خارجی پا
- ایستادن اشتباه
زانوی پرانتزی چه علائمی دارد؟
علائم بسته به شدت، سن و علت ایجاد متفاوت است.
شایع‌ترین نشانه‌ها:
- فاصله‌ی محسوس بین زانوها هنگام ایستادن
- تغییر الگوی راه رفتن
- درد در ناحیه‌ی داخلی زانو
- خستگی زودرس پا
- ساییدگی غیرطبیعی کفش‌ها
- مشکلات تعادل و افتادن‌های مکرر
- در موارد شدید: عدم تقارن لگن یا درد پشت
چرا زانوی پرانتزی باید درمان شود؟
عدم درمان این ناهنجاری می‌تواند پیامدهای جدی در کوتاه‌مدت و بلندمدت ایجاد کند:
۱. ساییدگی مفصل زانو (آرتروز زودرس)
در زانوی پرانتزی، تمام وزن بدن روی بخش داخلی مفصل زانو وارد می‌شود.
این باعث سایش غضروف، درد مزمن و آرتروز زودرس می‌شود.
۲. دردهای مکرر پا، زانو و کمر
اختلال در محور حرکتی بدن باعث فشار اضافی به عضلات و مفاصل می‌شود.
۳. تغییر ظاهر پا و کاهش اعتمادبه‌نفس
ظاهر O شکل پا در نوجوانان و بزرگسالان می‌تواند اثرات روانی و اجتماعی داشته باشد.
۴. افزایش احتمال آسیب‌دیدگی
ورزشکاران مبتلا به زانوی پرانتزی بیشتر در معرض
- آسیب رباط داخلی (MCL)
- آسیب منیسک داخلی
- پیچ‌خوردگی‌ها
هستند.
۵. اختلال در رشد صحیح کودکان
اگر زانوها در دوران رشد اصلاح نشوند، تغییر شکل‌ها دائمی می‌شوند.
درمان زانوی پرانتزی چگونه انجام می‌شود؟
درمان این ناهنجاری بسته به سن و شدت انحراف انتخاب می‌شود.
۱. درمان در کودکان (زیر ۷ سال)
در این سن، درمان بسیار مؤثرتر است. شامل:
- زانوبند طبی اصلاحی اختصاصی
- کفش و کفی طبی در صورت نیاز
- تمرینات اصلاحی
- اصلاح نشستن و راه رفتن
زانوبند طبی در این سن بهترین نتیجه را دارد زیرا صفحه‌ی رشد فعال است و استخوان‌ها هنوز قابلیت تغییر دارند.
۲. درمان در نوجوانان
در این سن، هنوز ممکن است با روش‌های زیر اصلاح به‌خوبی انجام شود:
- زانوبند اصلاحی اختصاصی ساخته شده با اسکن
- کفی طبی برای اصلاح محور پا
- تمرینات تخصصی تقویت عضلات ران و لگن
- اصلاح الگوی حرکت
۳. درمان در بزرگسالان
در افراد بالای ۱۸ سال، اصلاح کامل استخوان دشوارتر است اما همچنان قابل انجام است.
روش‌ها:
- زانوبند طبی اصلاحی با طراحی اختصاصی
- کفی طبی برای اصلاح زاویه‌ی زانو
- تمرینات تخصصی
- در موارد بسیار شدید: جراحی استئوتومی
نقش زانوبند طبی اختصاصی در درمان زانوی پرانتزی
در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز، زانوبندهای اصلاحی با اسکن سه‌بعدی دقیق طراحی و سپس با پرینت سه‌بعدی یا قالب‌گیری تخصصی ساخته می‌شوند.
مزایای زانوبند اختصاصی
- اصلاح تدریجی محور زانو
- جلوگیری از پیشرفت انحراف
- کاهش درد زانو
- بهبود الگوی راه رفتن
- جلوگیری از آرتروز زودرس
- سازگار با فرم بدن هر فرد
این زانوبند با ایجاد نیروی اصلاحی کنترل‌شده، ساق و ران را در راستای طبیعی قرار می‌دهد و با رشد استخوان (در کودکان) یا تغییر الگوی حرکت (در بزرگسالان)، فرم زانو اصلاح می‌شود.
چه زمانی باید به متخصص ارتوپدی فنی مراجعه کرد؟
اگر موارد زیر را مشاهده کردید، زمان ارزیابی تخصصی فرا رسیده است:
- فاصله‌ی زیاد بین زانوها هنگام ایستادن
- درد در بخش داخلی زانو
- خستگی زودهنگام پا
- تفاوت در الگوی راه رفتن
- عدم تقارن بین دو پا
- ادامه‌ی پرانتزی بودن بعد از ۳ سالگی
ارزیابی تخصصی در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز
در این کلینیک، بررسی زانوی پرانتزی شامل:
- ارزیابی بیومکانیکی کامل
- اندازه‌گیری دقیق زاویه‌ی انحراف
- اسکن سه‌بعدی پا و اندام
- بررسی نحوه‌ی تحمل وزن روی زانوها
- طراحی زانوبند اصلاحی اختصاصی
این رویکرد باعث می‌شود درمان دقیق، سریع و استاندارد باشد.
جمع‌بندی
زانوی پرانتزی یک ناهنجاری شایع اما قابل درمان است.
تشخیص و مداخله‌ی زودهنگام — به‌ویژه در کودکان — نقش مهمی در جلوگیری از عوارضی مانند آرتروز، درد مزمن و اختلال حرکتی دارد.
در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز، با استفاده از اسکن دقیق و طراحی اختصاصی زانوبند طبی، درمان به‌صورت علمی، ایمن و اثربخش انجام می‌شود تا محور طبیعی زانو و سلامت مفصل به بهترین شکل بازیابی شود.
