نگاهی تخصصی اما قابل‌فهم برای عموم
در حوزه ارتوپدی فنی، دو واژه “ارتز” و “پروتز” به‌وفور استفاده می‌شوند. اگرچه هر دو برای بهبود کیفیت زندگی افراد کاربرد دارند، اما کارکرد، هدف، و نوع استفاده از آن‌ها کاملاً متفاوت است. در ادامه به زبان ساده اما تخصصی، تفاوت‌ها و کاربردهای این دو وسیله کمکی را بررسی می‌کنیم.
ارتز چیست و چه کارایی دارد؟
ارتز (Orthosis) وسیله‌ای‌ست که به اندام طبیعی بدن کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشد یا از پیشرفت مشکل جلوگیری شود. برخلاف پروتز که جایگزین اندام از دست‌رفته می‌شود، ارتز برای حمایت، اصلاح، تثبیت یا بهبود عملکرد اندام موجود استفاده می‌شود.
کاربردهای رایج ارتز:
- اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی (مانند پای پرانتزی یا صافی کف پا)
- تثبیت مفصل در آسیب‌دیدگی‌ها (مانند زانوبند بعد از عمل رباط)
- کاهش درد یا فشار در مفاصل
- کمک به حرکات عملکردی در بیماران نورولوژیک
انواع ارتزها
- اندام تحتانی: کفش، کفی، زانوبند، بریس مچ پا
- اندام فوقانی: اسپلینت انگشت، بریس مچ دست
- تنه: کرست کمری، بریس اسکولیوز
- گردن: گردنبندهای طبی
آیا کفش و کفی ارتوپدی جزو ارتزها هستند؟
بله، کفش و کفی ارتوپدی نوعی ارتز محسوب می‌شوند. این ابزارها در درمان مشکلاتی چون صافی کف پا، خار پاشنه، درد زانو و حتی کمر کاربرد دارند.
پروتز چیست و چه کارایی دارد؟
پروتز (Prosthesis) وسیله‌ای‌ست که جایگزین اندام از دست‌رفته می‌شود. افرادی که به دلیل حادثه، بیماری یا نقص مادرزادی یکی از اندام‌های خود را از دست داده‌اند، با استفاده از پروتز می‌توانند عملکرد طبیعی بدن را بازگردانند.
کاربردهای اصلی پروتز:
- بازیابی توان حرکتی
- بهبود تعادل بدن
- کمک به استقلال فرد در انجام کارهای روزمره
- افزایش اعتمادبه‌نفس و ارتقاء کیفیت روانی
انواع پروتزها
- اندام تحتانی: زیر زانو، بالای زانو، انگشت پا
- اندام فوقانی: انگشت، مچ دست، زیر آرنج یا بالای آرنج
- پروتزهای صورت: چشمی، بینی، گوش
- پروتز سینه: پس از جراحی ماستکتومی
پروتزهای زیبایی
پروتزهای زیبایی بیشتر برای بازسازی ظاهری ساخته می‌شوند. این پروتزها ظاهر اندام از دست‌رفته را شبیه‌سازی می‌کنند و در افزایش اعتمادبه‌نفس بیمار بسیار مؤثرند، حتی اگر کارکرد حرکتی نداشته باشند.
پروتزهای فانکشنال
پروتزهای عملکردی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که جایگزین عملکرد مکانیکی اندام از دست‌رفته شوند. انواع این پروتزها شامل پروتزهای مکانیکی، الکترونیکی و هوشمند هستند که با استفاده از حسگرهای حرکتی، فعالیت‌هایی مانند گرفتن اشیاء یا حرکت انگشتان را ممکن می‌سازند.
تفاوت‌های پروتز و ارتز
| ویژگی | ارتز | پروتز |
|---|---|---|
| تعریف | حمایت از اندام موجود | جایگزینی اندام از دست‌رفته |
| کاربرد اصلی | اصلاح یا تثبیت عملکرد | بازگردانی عملکرد یا ظاهر |
| نمونه‌ها | زانوبند، کفی، بریس | دست مصنوعی، پای مصنوعی |
| مخاطب | افراد با اندام طبیعی ولی مشکل عملکردی | افراد با قطع عضو یا نقص مادرزادی |
تکنولوژی‌های نوین: پرینت سه‌بعدی در ساخت ارتز و پروتز
پرینت سه‌بعدی (3D Printing) انقلابی در صنعت ارتوپدی فنی ایجاد کرده است. این تکنولوژی به دلیل دقت بالا، ساخت سریع، طراحی سبک و قابلیت شخصی‌سازی نقش مهمی در بهبود کیفیت ارتز و پروتزهای مدرن دارد. بسیاری از کلینیک‌های پیشرو از این روش برای ساخت ابزارهای مطابق با آناتومی دقیق بیمار استفاده می‌کنند.
چه کسانی می‌توانند از این خدمات استفاده کنند؟
- افراد دارای نقص مادرزادی اندام
- افراد دچار قطع عضو بر اثر حادثه یا بیماری
- بیماران نورولوژیکی مانند ام‌اس، فلج مغزی، سکته مغزی
- کودکان یا بزرگسالان با ناهنجاری‌های ساختاری
- ورزشکاران با آسیب‌های مزمن مفصلی یا عضلانی
جمع‌بندی
شناخت تفاوت‌های ارتز و پروتز به ما کمک می‌کند تا در مسیر درمان و توانبخشی، تصمیمات آگاهانه‌تری بگیریم. هر دو ابزار با بهره‌گیری از دانش روز و تکنولوژی پیشرفته، در خدمت بهبود عملکرد و کیفیت زندگی بیماران هستند.
